Η αίσθηση πόνου προκαλείται συνήθως από την αντίδραση των κυττάρων του οργανισμού σε κάποια βλάβη του νευρικού ιστού ή σε κάποιο τραυματισμό.
Δεν αισθάνονται όλοι οι καρκινοπαθείς πόνο. Σχεδόν όλοι όσοι αισθάνονται πόνο μπορούν να ανακουφιστούν ή να ελαττώσουν την αίσθηση του πόνου που νιώθουν. Έχουν γίνει μεγάλα βήματα και στην έρευνα αλλά και στην αντιμετώπιση του πόνου με παυσίπονα φάρμακα (τα λεγόμενα αναλγητικά), ενώ υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή του.
Οι αιτίες του καρκινικού πόνου είναι πολλές και περιλαμβάνουν τις εξής:
• Κάποιος όγκος (ή μάζα) που ασκεί πίεση σε νεύρα, όργανα ή οστά και εμποδίζει κάποιο όργανο ή φράσει κάποιο αγγείο του σώματος.
• Οι αντικαρκινικές θεραπείες όπως η χειρουργική επέμβαση, η χημειοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία, είναι πιθανό να προκαλέσουν την εμφάνιση πόνου. Η χημειοθεραπεία μπορεί να έχει ως παρενέργεια τη νευραλγία ενώ η ακτινοθεραπεία την αίσθηση πόνου και τον ερεθισμό του δέρματος.
• Η γενικευμένη αδυναμία και η ακινησία είναι δυνατό να προκαλέσουν δυσκαμψία και αίσθηση πόνου.
Εάν αισθανθείτε πόνο είναι απαραίτητο να επικοινωνήσετε άμεσα με το θεράποντα γιατρό σας. Είναι χρήσιμο να περιγράψετε λεπτομερώς στο γιατρό σας το πως νιώθετε, έτσι ώστε να σχηματίσει μια σαφή εικόνα και να σας προτείνει τον πιο αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης της αιτίας και τον καλύτερο τρόπο ανακούφισής σας. Αυτό μπορεί να γίνει κρατώντας ένα γραπτό αρχείο, το λεγόμενο "ημερολόγιο πόνου", που έχει περίπου την παρακάτω μορφή:
Ημέρα & ώρα
Βαρύτητα άλγους (0 ως 10)*
Που πονάτε; Πονάτε σε ένα σημείο ή σε περισσότερα, αρχίζει από ένα σημείο πριν εξαπλωθεί σε κάποια περιοχή;
Τι μορφή έχει ο πόνος που νιώθετε; (ήπιος, οξύς, κύματα πόνου, σουβλιές, κνησμός κτλ.)
Τι κάνατε τη στιγμή που εμφανίστηκε ο πόνος και πόσο χρόνο διήρκεσε;
Παρατηρήσατε κάτι που να τον καταπραΰνει ή επιδεινώνει; (παυσίπονα, ένα μπουκάλι με ζεστό νερό, αλλαγή στάσης κτλ.)
Όνομα φαρμάκου και δοσολογία
*Βαρύτητα άλγους
Η αξιολόγηση του πόνου σε κλίμακα από 0 ως 10 μπορεί να αποδειχθεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για εσάς και το γιατρό σας, ειδικά για την εξακρίβωση της αποτελεσματικότητας του αναλγητικού σας. Φανταστείτε μια κλίμακα από το 0 ως το 10, όπου το 0 θα αντιστοιχεί σε παντελή απουσία πόνου ενώ το 10 στο χειρότερο πόνο που μπορείτε να φανταστείτε.
Ο θεράποντας γιατρός σας θα συμβουλευτεί στη συνέχεια τις κατευθυντήριες οδηγίες που έχουν δοθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τη διαχείριση του άλγους, τη λεγόμενη «αναλγητική κλίμακα» η οποία αποτελεί μια προσέγγιση σε τρία στάδια.
Αυτό σημαίνει πως ο πόνος κατηγοριοποιείται σε ήπιο, μέτριο και οξύ ενώ η φαρμακευτική αγωγή αντιμετώπισής του διαμορφώνεται ανά επίπεδο. Εφόσον τα αναλγητικά σας δεν αποδώσουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, θα σας χορηγηθούν κάποια ισχυρότερα παυσίπονα και τα οποία θα ανήκουν στο αμέσως επόμενο επίπεδο.
Μερικά παραδείγματα αναλγητικών είναι τα παρακάτω:
Ήπιος πόνος: παρακεταμόλη, ασπιρίνη και ιβουπροφαίνη.
Μέτριος πόνος: ήπια οπιοειδή όπως η κωδεΐνη.
Οξύς πόνος: ισχυρά οπιοειδή όπως η μορφίνη, η φεντανύλη και η διαμορφίνη.
Τα παυσίπονα μπορούν να χορηγηθούν σε μορφή σιροπιού, χαπιών, ένεσης ή επιδερμικών επιθεμάτων.
Υπάρχουν 4 "χρυσοί κανόνες" που αφορούν στη λήψη των αναλγητικών και τους οποίους είναι καλό να θυμάστε:
• Πάρτε το παυσίπονο φάρμακο μόλις εμφανιστεί ο πόνος. Κάποιοι άνθρωποι αναβάλουν τη λήψη του φαρμάκου, νομίζοντας πως εάν στη συνέχεια ο πόνος επιδεινωθεί η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου θα έχει ήδη υποχωρήσει. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να υποφέρετε άσκοπα και να μη μπορείτε να συμμετάσχετε και να απολαύσετε τις καθημερινές χαρές της ζωής.
• Να παίρνετε τα παυσίπονα πάντα σύμφωνα με τη συνταγή του γιατρού σας. Σε ασθενείς που υποφέρουν από χρόνιο ή επίμονο πόνο χορηγούνται συνήθως σταθερές δόσεις και για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, έτσι ώστε ο πόνος να βρίσκεται πάντα υπό έλεγχο. Μην παραλείψετε καμία δόση, ακόμη κι αν δεν πονάτε εκείνη τη στιγμή.
• Ενημερώστε το θεράποντα γιατρό σας σε περίπτωση που ο πόνος δεν υποχωρήσει με τα φάρμακα ή εάν επανεμφανίζεται πριν από την προγραμματισμένη του ώρα. Εκείνος θα αποφασίσει τότε ή να σας αυξήσει τη δοσολογία ή να σας αντικαταστήσει τα φάρμακα.
• Εφόσον λαμβάνετε ισχυρά παυσίπονα, όπως για παράδειγμα κάποιο ήπιο ή ισχυρό οπιοειδές, θα χρειαστεί να σας χορηγηθεί επιπροσθέτως και κάποιο υπακτικό. Κι αυτό, επειδή η πιο συνηθισμένη παρενέργεια των αναλγητικών είναι η δυσκοιλιότητα. Τις πρώτες μέρες ίσως νιώσετε υπνηλία ή ναυτία. Συνήθως, αυτές οι παρενέργειες εξασθενούν αυτόματα μετά από μερικές ημέρες. Σε περίπτωση που οι παρενέργειες επιμείνουν, ο γιατρός σας είτε θα σας χορηγήσει κάποιο φάρμακο κατά της ναυτίας, είτε θα μεταβάλλει τη δοσολογία τους.
Οι άνθρωποι είναι συνήθως επιφυλακτικοί όταν πρόκειται να τους χορηγηθούν κάποια ισχυρά παυσίπονα και συχνά εκφράζουν τις παρακάτω απορίες:
Μήπως θα εθιστώ στα οπιοειδή εφόσον μου χορηγηθούν για την αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου;
Όχι. Τα οπιοειδή φάρμακα για την αντιμετώπιση του πόνου διαφέρουν από αυτά που χρησιμοποιούνται για "ψυχαγωγικούς" λόγους. Δε θα εξαρτηθείτε ψυχολογικά από τη μορφίνη αλλά εφόσον το σώμα σας συνηθίσει στο φάρμακο δε θα πρέπει να το διακόψετε απότομα γιατί είναι πιθανό να παρουσιάσετε κάποια συμπτώματα στέρησης. Αντιθέτως, η δόση θα πρέπει να μειώνεται σταδιακά για κάποιο χρονικό διάστημα.
Εφόσον μου χορηγούνται οπιοειδή μήπως ο καρκίνος είναι ήδη σε πολύ προχωρημένο στάδιο;
Όχι. Τα οπιοειδή χορηγούνται ανάλογα με τη μορφή και την ένταση του πόνου και αυτό δε συνεπάγεται απαραίτητα πως ο καρκίνος βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο.
Μήπως η χρήση οπιοειδών μειώνει το προσδόκιμο ζωής μου;
Όχι. Η μορφίνη αποτελεί ασφαλές φάρμακο το οποίο χρησιμοποιείται για αιώνες από όλες τις ηλικιακές ομάδες. Ο γιατρός σας θα υπολογίσει προσεκτικά τη δόση σας, έτσι ώστε να είναι επακριβώς αυτή την οποία εσείς έχετε ανάγκη.
Για πόσο χρονικό διάστημα μπορώ να λαμβάνω μορφίνη;
Δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός στη λήψη της μορφίνης για την αντιμετώπιση του καρκινικού πόνου. Μπορεί να χορηγηθεί για όσο διάστημα απαιτηθεί ή για όσο καιρό νιώθετε πόνο. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που υποφέρουν από χρόνιο πόνο και διατηρούν σταθερή τη δόση τους για πολλά χρόνια.
Κάποιες φορές απαιτείται κάποιο χρονικό περιθώριο μέχρι εσείς και ο θεράποντας γιατρός σας να προσδιορίσετε και να ρυθμίσετε την ενδεικνυόμενη για εσάς δόση. Πολλές φορές επιβάλλεται και η παράλληλη χρήση άλλων φαρμάκων σε συνδυασμό με τα αναλγητικά σας. Κάποια από αυτά είναι τα στεροειδή για την καταπολέμηση των οιδημάτων και τα φάρμακα για την αντιμετώπιση της νευραλγίας ή τον περιορισμό των μυϊκών σπασμών.
Σε κάποιες περιπτώσεις απαιτούνται πρόσθετες αντικαρκινικές θεραπείες, όπως χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία και εγχείρηση, εφόσον ο πόνος προκαλείται από όγκο που πιέζει νεύρα ή άλλα όργανα.
Αξίζει τον κόπο να επισκεφτείτε κάποιο γιατρό που να ειδικεύεται στη διαχείριση πόνου -σε κάποια κλινική αντιμετώπισης του πόνου- στην περίπτωση που νιώθετε πως ο πόνος σας δεν αντιμετωπίζεται επαρκώς.
Περισσότερες πληροφορίες για την επικοινωνία με τα ιατρεία αντιμετώπισης του πόνου μπορείτε να βρείτε στο τέλος της σελιδας.
Υπάρχουν κάποιες εναλλακτικές τεχνικές ελάττωσης του αισθήματος του πόνου και οι οποίες είναι δυνατό να εφαρμοστούν παράλληλα με τη λήψη των παυσίπονων φαρμάκων σας:
• Η απόσπαση της προσοχής. Αυτό σημαίνει την επικέντρωση της προσοχής σας σε κάτι άλλο εκτός από τον πόνο. Αυτό μπορεί να είναι οτιδήποτε, από την τηλεόραση, τη μουσική, κάποια δραστηριότητα που σας είναι ευχάριστη όπως το ράψιμο ή η ζωγραφική, μέχρι και ασκήσεις αναπνοής. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο σε περιόδους που ο πόνος είναι οξύς αλλά διαρκεί λίγο ή όσο περιμένετε μέχρι να ενεργήσει το παυσίπονο σας.
• Το κρύο και η ζέστη. Χρησιμοποιώντας ένα μπουκάλι με ζεστό νερό, κάνοντας ένα ζεστό μπάνιο ή βάζοντας πάγο στο σημείο που πονάτε, είναι πιθανό να ανακουφιστείτε.
• Ο βελονισμός. Δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως ο τρόπος που λειτουργεί αυτή η εναλλακτική θεραπεία αλλά το πιθανότερο είναι πως διεγείρει το σώμα έτσι ώστε να παράγει το δικό του φυσικό παυσίπονο, την ενδορφίνη.
• Η χαλάρωση. Ο πόνος μπορεί να σας προκαλέσει νευρικότητα ενώ το πολύ άγχος οδηγεί σε τάση δυσκαμψίας των μυών, πράγμα που μπορεί να σας δυσκολέψει ακόμη περισσότερο στο να υποφέρετε την αίσθηση του πόνου. Τεχνικές που βοηθούν στη χαλάρωση των μυών αλλά και του μυαλού σας. Δύο απλές ασκήσεις χαλάρωσης τις οποίες μπορείτε να μάθετε και να εφαρμόσετε σε περίπτωση πόνου, είναι οι εξής:
(α) Η τεχνική προοδευτικής χαλάρωσης (PMR). Κλείστε τα μάτια σας και πάρτε βαθιές διαφραγματικές (κοιλιακές) αναπνοές. Συσφίξτε και στη συνέχεια χαλαρώστε διαφορετικές μυϊκές ομάδες. Αρχίστε με τους μύες του αυχένα και των ώμων. Συσφίξτε δυνατά τους μύες και μετρήστε αργά μέχρι το πέντε. Στη συνέχεια χαλαρώστε και πάλι τους μύες σας, παίρνοντας μια μεγάλη αναπνοή. Συνεχίστε με τους μύες των βραχιόνων, των χεριών, της κοιλιάς, των μηρών και των ποδιών.
(β) Η τεχνική του θεραπευτικού/καθοδηγούμενου οραματισμού.
Μετά από μερικές βαθιές αναπνοές, αφήστε το μυαλό σας να περιπλανηθεί σε κάποιο συγκεκριμένο μέρος, το οποίο έχετε συσχετίσει με ξεκούραση. Αυτό μπορεί να είναι κάποιο φανταστικό μέρος, όπως μια παρθένα παραλία ή ένα σκιερό δάσος, ή κάποιο πραγματικό μέρος στο οποίο έχετε κάποτε βρεθεί. Οραματιστείτε τον εαυτό σας εκεί, να βλέπει τα χρώματα, τα σχήματα, να απολαμβάνει τις μυρωδιές, τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις. Αφήστε τον εαυτό σας να παρασυρθεί από την αίσθηση όλων αυτών των εικόνων. Ποια χρώματα βλέπετε; Ποιες μυρωδιές αναγνωρίζετε; Νιώθετε μια αύρα ή μια αχτίδα ζεστού ηλιακού φωτός να περνάει ανάμεσα στα δέντρα, ακούτε το γαργάρισμα ενός ρυακιού ή το πάφλασμα των κυμάτων στην παραλία; Νιώστε αυτό το μοναδικό μέρος και τοποθετήστε τον εαυτό. σας μεσα σε αυτη την εικονα
• Το μασάζ. Αποτελεί έναν ακόμη τρόπο χαλάρωσης και μείωσης της έντασης την οποία έχετε αποθηκεύσει στους μύες σας. Αυτό μπορεί να είναι ένα απλό τρίψιμο των χεριών ή των ποδιών ή ένα μασάζ στον αυχένα και τους ώμους, ειδικά με την ταυτόχρονη χρήση χαλαρωτικών αρωματικών ελαίων, όπως της λεβάντας ή του κίτρου.
• Η αλλαγή στάσης. Συνήθως η παραμονή στην ίδια στάση για μεγάλο χρονικό διάστημα επιδεινώνει τον πόνο εφόσον οι μύες παραμένουν αδρανείς και άκαμπτοι. Προσπαθήστε να αλλάζετε συχνά στάση ή να κινείστε λίγο ανά κάποιες ώρες.
• Η συνομιλία με ανθρώπους. Το να είναι κάποιος καρκινοπαθής και να πονάει αποτελεί συχνά αιτία εμφάνισης ανησυχίας, άγχους και κατάθλιψης. Αυτά τα συναισθήματα ίσως δυσκολέψουν ακόμη περισσότερο την αντιμετώπιση του πόνου. Είναι πολύ σημαντικό να έχετε την ευκαιρία να μοιράζεστε τις εμπειρίες σας ώστε να μην τις συσσωρεύετε μέσα σας. Ίσως θελήσετε να μοιραστείτε τα συναισθήματά σας με τους αγαπημένους σας ή να προτιμήσετε να μιλήσετε σε κάποιον εκτός οικογενειακού κύκλου, όπως για παράδειγμα σε κάποιον ιερέα ή το γιατρό σας. Η συνομιλία με ανθρώπους που ξέρουν τι περνάτε μπορεί να αποτελέσει πολύ μεγάλη ανακούφιση. Συμβουλευτείτε επίσης το ενημερωτικό μας έντυπο σχετικά με το άγχος.
Ιατρεία Πόνου
(1)Μονάδα Ανακούφισης Πόνου και Παρηγορητικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Κορινθίας 27 Αμπελόκηποι, 11526 Αθήνα, Tηλ: 210 7707669, Φαξ: 210 7488437, monadaanakoufisis@jkf.grhttp://www.jkf.gr
(2) Αντικαρκινικό Ογκολογικό Νοσοκομείο Αγιος Σαββας
Διεύθυνση: Λεωφόρος Αλεξάνδρας 171
61480;Ραντεβου: Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία: 210-6409999
Απογευματινά Ιατρεία: 210-6409103
Φαξ: 210-6420146
(3) Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών Ευαγγελισμος
Διεύθυνση: Υψηλάντου 45-47
61480;Ραντεβου: Τακτικά Εξωτερικά Ιατρεία: 210-7218965, 7218649,
7201170,7201228
Απογευματινά Ιατρεία: 210-7201050
Φαξ: 210-7291808
