Οι αλλαγές στη συμπεριφορά είναι κάτι πολύ συνηθισμένο για τους ασθενείς με άνοια και συμβαίνουν στο γενικότερο πλαίσιο της έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών εξαιτίας του συνδρόμου.
Οι εν λόγω αλλαγές μπορεί να οφείλονται στις αλλαγές/αλλοιώσεις στον εγκέφαλο του ασθενή ή/και να είναι αποτέλεσμα αλλαγών του περιβάλλοντος , της κατάστασης της υγείας τους ή της φαρμακευτικής αγωγής.
Είναι σημαντικό – και βοηθητικό- οι φροντιστές να έχουν κατά νου ότι οι αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου δεν είναι σκόπιμες , ούτε ελέγχονται από τον ασθενή . Πολύ περισσότερο δε, όταν εκδηλώνονται «δύσκολες» συμπεριφορές προς τους ίδιους (π.χ. επιθετικότητα), θα πρέπει να θυμούνται, ότι δεν είναι «προσωπικό ζήτημα», αλλά σύμπτωμα της ασθένειας.
Το ήρεμο και χωρίς αλλαγές περιβάλλον περιορίζει τους εξωτερικούς εκλυτικούς παράγοντες αλλαγής της συμπεριφοράς. Η ηρεμία και η έλλειψη εντάσεων αλλά και τιμωριών , είναι επίσης βοηθητικά στοιχεία στη διαχείριση των αλλαγών της συμπεριφοράς του ασθενή.
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ/ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ
ΠΟΥ ΣΥΝΗΘΩΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΑΝΟΙΑ:
1. Διαταραχές διάθεσης
2. Ψυχωσικές διαταραχές
3. Διαταραχές συμπεριφοράς και δραστηριότητας
Α. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ
1. Κατάθλιψη
2. Άγχος
1. Κατάθλιψη:
Σε μεγάλο ποσοστό ανοϊκών ασθενών υπάρχουν καταθλιπτικά συμπτώματα, ενώ σε χαμηλότερο ποσοστό υπάρχει ολοκληρωμένη εικόνα κατάθλιψης.
Τα καταθλιπτικά συμπτώματα αφορούν τα εξής: απόσυρση, μείωση ενδιαφέροντος, υποχονδριακά συμπτώματα, αίσθημα κόπωσης, ψυχοκινητική επιβράδυνση.
Τα ενδοψυχικά συμπτώματα της κατάθλιψης (π.χ. αίσθημα θλίψης, αβοηθησίας, αισθήματα ενοχής, χαμηλή αυτοεκτίμηση κτλ) είναι πιο δύσκολο να ανιχνευτούν σε ασθενείς με άνοια, λόγω της έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών τους.
Αντιμετώπιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων:
Η διαχείριση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων έγκειται στα παρακάτω :
Προσοχή και υποστήριξη ασθενούς από τους φροντιστές.
Παραπομπή σε ειδικό ψυχικής υγείας, για συμβουλευτική /ψυχοκοινωνική στήριξη (στα πρώτα στάδια της ασθένειας).
Φαρμακευτική αγωγή.
2. Άγχος:
Το άγχος του ασθενή με άνοια συνδέεται με τους φόβους του για το τι «μέλλει γενέσθαι» , με το ότι νιώθει απομονωμένος ή «βάρος» για την οικογένεια του και με το ότι δυσκολεύεται να κατανοήσει το περιβάλλον γύρω του, γεγονός που τον κάνει να νιώθει ανασφάλεια και έλλειψη εμπιστοσύνη στις δυνατότητες του. Επιπλέον, η κριτική ή η επίπληξη από τον φροντιστή , μπορεί να αποτελεί πηγή άγχους για τον ασθενή.
Τα παραπάνω αφορούν κατά βάσει τα πρώτα στάδια της ασθένειας. Σε προχωρημένα στάδια , η ύπαρξη ψευδαισθήσεων ή/και παραισθήσεων μπορεί να προκαλέσουν άγχος στον ανοϊκό ασθενή επίσης. Η ύπαρξη άγχος συχνά συνυπάρχει και με φοβίες.
Συνηθισμένη εκδήλωση άγχους στην άνοια, αποτελούν οι συνεχείς και επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις για ένα επερχόμενο γεγονός. Αυτό οφείλεται στις μειωμένες νοητικές ικανότητες του ατόμου, αλλά και στη δυσκολία να διαχειριστεί αυτές που έχουν απομείνει.
Το άγχος στην άνοια μπορεί να αντιμετωπιστεί με τους εξής τρόπους :
1. Φαρμακευτική αγωγή.
2. Συμπεριφορικές τεχνικές διαχείρισης άγχους (π.χ. τεχνικές χαλάρωσης).
3. Γνωστική –Συμπεριφορική παρέμβαση (στα πρώτα στάδια).
4. Μη λεκτικές θεραπευτικές παρεμβάσεις (μουσικοθεραπεία, αρωματοθεραπεία κτλ).
5. Μέσω εκπαίδευσης των φροντιστών, ώστε να παρέχουν αποτελεσματική φροντίδα στον ασθενή.
Γενικές αρχές διαχείρισης άγχους ασθενών :
1. Ενσυναίσθηση (το να μπορεί ο φροντιστής να «μπει στην θέση» του ασθενή).
2. Όχι μεταφορά του άγχους του φροντιστή στον ασθενή.
3. Προσαρμοστικότητα στους ρυθμούς του ατόμου με άνοια.
4. Καθησυχασμός του ασθενή.
5. Αποδοχή και τρυφερότητα.
6. Περιορισμός θορύβου και ερεθισμάτων.
7. Χρήση μουσικής.
8. Σταθερό πρόγραμμα ύπνου του ασθενή.
9. Δυνατότητα συμμετοχής του σε καθημερινές δραστηριότητες.
10. Κατάλληλη διαμόρφωση χώρου.
11. Ασφαλές περιβάλλον.
Διαχείριση άγχους ασθενή το οποίο σχετίζεται με συγκεκριμένη συνθήκη:
Ø Παρατήρηση της συμπεριφοράς του ασθενή (πότε εμφανίζονται συμπτώματα άγχους, τι έχει προηγηθεί, πόση χρονική διάρκεια έχει, πώς κατευνάζονται τα συμπτώματα του άγχους, πώς συμπεριφέρεται ο φροντιστής, αν είναι βοηθητική η στάση του κτλ).
Ø Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα ή/και η καταγραφή τους βοηθά στην κατανόηση του άγχους του ασθενή και στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του.
Ø Εντοπισμός του σταδίου μια συγκεκριμένης κατάστασης/συνθήκης που αγχώνει τον ασθενή. Ο διαχωρισμός βήμα-βήμα της διαδικασίας και η επίτευξη μικρών στόχων από τον ασθενή , δρα βοηθητικά. Βοηθητική είναι και η θετική επιβράβευση μετά την ολοκλήρωση κάθε μικρού «στόχου».
Ø Αποφυγή έντονου τρόπου ομιλίας προς τον ασθενή.
Ø Αν το άγχος προκαλεί τη μη συνεργασία του ασθενή, διακοπή της δραστηριότητας και συνέχισης της αργότερα, όταν ο ασθενής θα είναι πιο ήρεμος.
Β. ΨΥΧΩΣΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ
Οι ασθενείς με άνοια παρουσιάζουν συχνά ψυχιατρικά συμπτώματα, όμοια με αυτά των ψυχωσικών διαταραχών.
*Ως ψυχωσικές διαταραχές χαρακτηρίζονται μια ομάδα ψυχικών διαταραχών, που έχουν ως σημαντικό κοινό χαρακτηριστικό τους, τη διατάραξη της επαφής του ατόμου με την πραγματικότητα και η συμπτωματολογία τους σχετίζεται με αλλαγές στη σκέψη, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά του ατόμου. *
Οι ψυχωσικές διαταραχές στους ασθενείς με άνοια οφείλονται - σύμφωνα με το ιατρικό μοντέλο – σε βλάβες του εγκεφάλου και των νευροδιαβιβαστών, ενώ σύμφωνα με μια ψυχολογική θεώρηση , είναι αποτέλεσμα μιας προσπάθειας προσαρμογής και κατανόησης του περιβάλλοντος από τον ασθενή.
Τα συνήθη - ψυχωσικού τύπου- συμπτώματα στην άνοια , είναι τα παρακάτω :
1. Παραληρητικές ιδέες:
Οι παραληρητικές ιδέες είναι ισχυρά προσωπικά «πιστεύω» του ασθενή, τα οποία δεν επιδέχονται αμφισβήτηση, και τα οποία δεν σχετίζονται με την «αντικειμενική» πραγματικότητα. Η ύπαρξη τους μπορεί να οδηγήσει σε επιθετική συμπεριφορά.
2.Ψευδαισθήσεις :
Οι ψευδαισθήσεις είναι αισθητήριες αντιλήψεις που δεν είναι αποτέλεσμα εξωτερικών ερεθισμάτων. Ο ασθενής δλδ μπορεί να βλέπει ή να ακούει πράγματα που δεν υπάρχουν.
3.Αντιληπτικές πλάνες/Παραισθήσεις
Οι παραισθήσεις αποτελούν διαστρεβλωμένες αντιλήψεις του ατόμου για πρόσωπα ή πράγματα. Ο ασθενής δλδ «διαστρεβλώνει» τα αισθητηριακά ερεθίσματα που προσλαμβάνει και τα κατανοεί διαφορετικά από αυτά που είναι στην πραγματικότητα.
4.Καχυποψία
Ο ασθενής μπορεί είναι επιφυλακτικός απέναντι στους φροντιστές και να θεωρεί ότι κάποιες συμπεριφορές απέναντι του μπορεί να είναι βλαπτικές ή με δόλιο κίνητρο.
Αντιμετώπιση των ψυχωσικών διαταραχών:
Όχι επιμονή να πειστεί το άτομο περί μη εγκυρότητας αυτών που πιστεύει.
Προσπάθεια να καθησυχαστεί- ηρεμήσει.
Κατανόηση και στοργή.
Απόσπαση προσοχής.
Διερεύνηση αν υπάρχει πρόβλημα με όραση και ακοή.
Επαρκής φωτισμός στον χώρο.
Απομάκρυνση καθρεφτών ή τηλεόρασης.
Όχι αλλαγές στον χώρο.
Υπόδειξη από το ίδιο το άτομο - αν γίνεται -τι του προκαλεί σύγχυση.
Επικοινωνία με θεράποντα γιατρό
Φαρμακευτική αγωγή
Γ. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ/ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
1. Ψυχοκινητική διέγερση
2. Περιπλάνηση
3. Διαταραχές ύπνου
4. Απάθεια/Αδιαφορία
5. Ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά
1. Ψυχοκινητική διέγερση:
Ως ψυχοκινητική διέγερση , ορίζεται μια ακατάλληλη συμπεριφορά/δραστηριότητα , λεκτική ή κινητική, η οποία δεν προέρχεται άμεσα από τις ανάγκες του ασθενή.
Υπάρχουν 3 είδη ψυχοκινητικής διέγερσης:
1. Επιθετική συμπεριφορά (λεκτική και σωματική)
2. Σωματικά μη επιθετική συμπεριφορά (άσκοπος βηματισμός, απροσεξία, γενική ανησυχία, άσκοποι μανιερισμοί)
3. Λεκτικά διεγερμένες συμπεριφορές (συνεχής έκφραση παραπόνων, συνεχής απαίτηση για προσοχή, αρνητισμός, επανάληψη προτάσεων / ερωτήσεων)
Οι συμπεριφορές αυτές συνδέονται με τη γνωστική ανεπάρκεια του ασθενή να εκτελεί κινήσεις – για αυτό και εκλείπουν στο τελευταίο στάδιο .
Τα αίτια τους είναι :
1. Γνωστική ανεπάρκεια
2. Γενική κατάσταση της υγείας του ασθενή
3. Καταθλιπτικά συμπτώματα
4. Φαρμακευτική αγωγή
5. Προσωπικές ανάγκες του ασθενή που δεν επικοινωνούνται.
1. Επιθετικότητα
Η επιθετικότητα είναι πιθανό να οφείλεται στην αδυναμία του ασθενή να εκφράσει αρνητικά συναισθήματα , να κατανοήσει τις προθέσεις των άλλων ή στη δυσκολία να ανταποκριθεί σε μια κατάσταση που του φαίνεται δύσκολη . Σωματικές ενοχλήσεις και πόνοι, παρενέργειες φαρμακευτικής αγωγής και καταθλιπτικά συμπτώματα μπορούν να την προκαλέσουν επίσης.
Αντιμετώπιση επιθετικής συμπεριφοράς
Διατήρηση ψυχραιμίας , όχι άγχος ή φόβος.
Ήρεμη αντιμετώπιση.
Επεξήγηση του τι κάνει ο φροντιστής (αν η επιθετικότητα σχετίζεται με κάποια δραστηριότητα π.χ. μπάνιο).
Απόσπαση προσοχής με κάποια άλλη χαλαρωτική δραστηριότητα.
Παρατήρηση τι αγχώνει ή αναστατώνει το άτομο.
Συζήτηση με θεράποντα γιατρό.
Φαρμακευτική αντιμετώπιση.
Δραστηριότητες ασθενή μέσα στη μέρα.
Πρόβλεψη αναγκών ασθενή.
2.Αρνητισμός
Συχνά ο ασθενής με άνοια αρνείται επίμονα και έντονα να εκτελέσει κάτι που του ζητείται (π.χ. να φάει, να πάρει τα φάρμακα του κτλ).
Πιθανή αιτία αυτής της συμπεριφοράς αποτελεί από την αδυναμία του ασθενή να αντιληφθεί τι ακριβώς του ζητείται να κάνει και γιατί.
Αντιμετώπιση άρνησης
Ήρεμη φωνή.
Όχι υπερβολική επιμονή.
Προσπάθεια μετά από λίγη ώρα.
Προσπάθεια να γίνει κατανοητός ο λόγος της άρνησης.
Όχι δημιουργία περαιτέρω εκνευρισμού.
Απομάκρυνση ερεθίσματος που προκαλεί δυσφορία στο άτομο
3.Επαναληπτική συμπεριφορά
Ο ασθενής με άνοια πολύ συχνά επαναλαμβάνει τα ίδια πράγματα – ή ζητάει τα ίδια πράγματα.
Η συμπεριφορά αυτή σαφώς σχετίζεται με το γεγονός ότι ξεχνά ή πιθανά αποτελεί μια ακόμη προσπάθεια να κατανοήσει το περιβάλλον του ή/και να κατευνάσει το άγχος του.
Αντιμετώπιση επαναληπτικής συμπεριφοράς
· Ανταπόκριση στο αίτημα του ασθενή, με όση περισσότερη ηρεμία γίνεται.
· Όχι επικριτική συμπεριφορά.
· Απόσπαση της προσοχής του με άλλη δραστηριότητα.
· Απασχόληση του ατόμου με μια απλή χειρωνακτική ασχολία.
· Προσπάθεια αναγνώρισης του συναισθήματος που μπορεί να θέλει να εκφράσει το άτομο, μέσω της επαναληπτικής συμπεριφοράς.
2. ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ
Τα άτομα με άνοια έχουν συχνά την τάση για κίνηση κατά φαινομενικά άσκοπο τρόπο. Η περιπλάνηση μπορεί να αφορά :
1. Αναζήτηση εξόδου
2. Ακαθησία (ο ασθενής δεν μπορεί να καθήσει κάπου για πολλή ώρα)
3. Μίμηση προτύπου (ο ασθενής «μιμείται» συμπεριφορές του φροντιστή ).
Η τάση για περιπλάνηση θεωρείται ότι σχετίζεται με την προσπάθεια του ασθενή να διαχειριστεί το άγχος , το αίσθημα μοναξιάς και την ανησυχία που προκύπτει από τη συγκεχυμένη εικόνα που έχει για το περιβάλλον του.
Αντιμετώπιση της τάσης φυγής/περιπλάνησης:
Συνοδεία ατόμου ή εποπτεία του.
Απόσπαση προσοχής με κάποια άλλη δραστηριότητα
Όχι βίαιη / επιθετική αντίδραση από τον φροντιστή
Διερεύνηση αν υπάρχει μια ενόχληση για τον ασθενή , η οποία των «ωθεί» να θέλει να φύγει (τι «κρύβεται» δλδ πίσω από την τάση φυγής).
Κάρτα με στοιχεία επικοινωνίας .
Ασφαλές σπίτι, ώστε να μη δημιουργείται η επιθυμία να φύγει.
Απομάκρυνση επίπλων ή αντικειμένων που πιθανά δυσκολεύουν την ελεύθερη μετακίνηση.
Απουσία αντικειμένων που «θυμίζουν» φυγή.
Ασφαλείς εξωτερικοί χώροι σπιτιού.
Ενημέρωση γειτόνων και γνωστών για τις τάσεις φυγής του ατόμου.
Πρόσφατη φωτογραφία του ατόμου με άνοια.
Σε περίπτωση που το άτομο χαθεί, διατήρηση ψυχραιμίας και αν βρεθεί, αποδοχή και ήρεμη συμπεριφορά.
3. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΥΠΝΟΥ
Οι ασθενείς με άνοια παρουσιάζουν και διαταραχές στον ύπνο, δλδ μπορεί να ξυπνούν μέσα στη νύχτα και να είναι σε σύγχυση ή να ξυπνούν πολύ νωρίς , να κοιμούνται μες στη μέρα και να ξαγρυπνούν το βράδυ κ.ο.κ.
Τρόποι αντιμετώπισης διαταραχών ύπνου:
Σταθερό πρόγραμμα ύπνου.
Χρήση αμυδρού φωτισμού στο υπνοδωμάτιο (φωτάκι νυκτός).
Αποφυγή ύπνου μέσα στη μέρα.
Αποφυγή κατανάλωσης καφεΐνης από το απόγευμα και μετά.
Σωματική δραστηριότητα μέσα στη μέρα, έτσι ώστε να κουραστεί ο ασθενής και να έχει το βράδυ ανάγκη από ξεκούραση και ύπνο.
Ο ασθενής είναι καλό να είναι όσο πιο άνετα γίνεται την ώρα του ύπνου.
4. ΑΠΑΘΕΙΑ /ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΓΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Το άτομο με άνοια, όσο εξελίσσεται η νόσος, δυσκολεύεται να ασχοληθεί με τις συνηθισμένες, καθημερινές του δραστηριότητες ή τα χόμπυ του. Η δυσκολία προέρχεται από τα προβλήματα μνήμης που αντιμετωπίζει αλλά και από την έλλειψη κινήτρου. Επιπλέον, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει στην εκτέλεση δραστηριοτήτων, συμβάλλουν κι αυτές στην απόσυρση του από τις δραστηριότητες αυτές ή ασχολίες που τον ευχαριστούσαν στο παρελθόν.
Εκτός αυτού όμως, το άτομο με άνοια, σιγά σιγά χάνει τον αυθορμητισμό και τη «ζεστασιά» του και αρχίζει να γίνεται ψυχρό και απόμακρο. Αυτό οδηγεί στη μείωση των κοινωνικών του επαφών αλλά και σε μια σταδιακή αδιαφορία για οποιοδήποτε εξωτερικό ερέθισμα.
Και για το φαινόμενο αυτό, παίζει ρόλο η γνωστική έκπτωση του ατόμου, αλλά και το γεγονός ότι δυσκολεύεται να κατανοήσει το περιβάλλον του , να επικοινωνήσει και να εκφραστεί.
Τρόποι αντιμετώπισης της απάθειας / αδιαφορίας του ασθενή για δραστηριότητες:
Ενθάρρυνση του ατόμου να παραμείνει δραστήριο.
Επιβράβευση του για την ενασχόληση με συγκεκριμένες δραστηριότητες και την επίτευξη τους.
Παρότρυνση του ασθενή να ασχοληθεί με απλές δραστηριότητες που έχουν νόημα για τον ίδιο.
Συμβουλές/οδηγίες , βήμα- βήμα για την ολοκλήρωση μιας συγκεκριμένης ασχολίας .
Κατάλληλα διαμορφωμένο περιβάλλον , το οποίο να συμβάλλει στην κινητοποίηση του ασθενή.
Ενθάρρυνση του ασθενή να συμμετέχει σε καθημερινές δραστηριότητες.
Παρότρυνση του ασθενή να βοηθήσει τον φροντιστή σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα.
Η «απάθεια» που δείχνει ο ασθενής αποτελεί σύμπτωμα της νόσου, όχι αποτέλεσμα ρήξης στη σχέση του με τον φροντιστή.
Η επικοινωνία πρέπει να είναι απλή και σαφής με τον ασθενή, ώστε να μπορεί να κατανοήσει.
Η εκδήλωση του συναισθήματος προς τον ασθενή και μέσω μη λεκτικών τρόπων (π.χ. άγγιγμα), μπορεί να είναι βοηθητική.
5.ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ
Μερικές φορές οι ασθενείς με άνοια παρουσιάζουν διαταραχές στη σεξουαλικότητας τους ή/και ανάρμοστη ή προκλητική σεξουαλική συμπεριφορά.
Τρόποι αντιμετώπισης διαταραχών σεξουαλικότητας:
Όχι υπερβολική αντίδραση σε τυχόν «ανάρμοστες» συμπεριφορές. Υπεύθυνη είναι η νόσος, όχι το άτομο.
Όχι επικριτική στάση προς το άτομο για την εκδήλωση της ανάρμοστης συμπεριφοράς, δεν μπορεί να κρίνει το ίδιο αν η συμπεριφορά αυτή είναι κατάλληλη ή όχι.
Όχι χρήση βίας, για να σταματήσει το άτομο την εν λόγω συμπεριφορά.
Απόσπαση προσοχής με κάποια άλλη δραστηριότητα.
Αποθάρρυνση της συμπεριφοράς με ευγενικό, αλλά σταθερό τρόπο.
Συζήτηση με θεράποντα γιατρό για πιθανή αντιμετώπιση του προβλήματος.
Comments